zientzia

iz. 1. Natura, gizartea, gizakia eta bere pentsamenduari buruzko ezagutza objektibo eta sistematikoen multzoa. 2. Ezagutza horren adarretako bakoitza. 3. (pl.) Esperimentazioan eta matematikan oinarritutako diziplinek osatutako multzoa (matematika, fisika, kimika, biologia eta geologia), letrei eta gizarte-zientziei kontrajarririk erabili ohi dena. • ezkutuko zientzia. (pl.) Zientifikoki ezin froga daitezkeen printzipioak dituztenak (astrologia, kiromantzia, etab.). || giza zientzia. (pl.) Gizakiaren ezaugarri eta jokabide indibidual eta kolektiboari dagozkien jakintza-alorren multzoa (filosofia, psikologia, historia, giza geografia, artearen historia, etab.). || gizarte-zientzia. (pl.) Giza talde eta gizarteen ezaugarriak, portaera, eboluzioa, etab. aztertzen dituzten jakintza-alorren multzoa (soziologia, ekonomia, etab.). || Lurraren zientzia. (pl.) Lurraren egituraz, jatorriaz eta eboluzioaz dihardutenak (geologia, geofisika, astronomia, meteorologia, etab.). || natur zientzia. (pl.) Naturaren azterketaz arduratzen direnak (biologia, fisika, geologia, kimika, etab.). || zientzi fikzio. LIT. eta ZIN. Literatur eta zine-generoa, zientzia eta teknologiaren garapenean oinarriturik dauden irudimenezko izaki, mundu eta gizarte berriak deskribatzen dituena. || zientzia aplikatu. Ezagutza teorikoez baliatuz, arazo praktikoen eta baliagarritasun teknologiko zuzena duten alorren azterketaz arduratzen dena (zientzia hutsari kontrajarria). || zientzia huts. Aplikazio praktikorik bilatzen ez duena, ezagutza eta azalpen teorikoetara mugatzen dena (zientzia aplikatuari kontrajarria). || zientzia zehatz. (pl.) Matematikoki frogagarriak diren printzipio, ondorio eta gertakariak soilik onartzen dituztenak; bereziki matematikari buruz esaten da.
LIT. eta ZIN. Zientzi fikzioa literatur genero bezala sortu zen XIX. m.an, idazleak aurkikuntza zientifiko berriak, garapen teknologikoak, etorkizuneko gertakariak eta gizarte-aldaketak irudikatzen hasi zirenean. Hauen deskribapenek, askotan, printzipio eta oinarri zientifikoen demaseko interpretazioan edo estrapolazioan izan dute oinarri, eta kontraesankorrak izan dira zientziak berez duen zehaztasunarekin. Dena dela, zientzi fikzioaren lehen baldintza gertagarritasuna da, eta horrela, naturaz goragoko indarretan oinarrituriko istorioak, hala nola B. Stoker-en Dracula (1897), ez dira zientzi fikzioa; aitzitik, M. Shelley-ren Frankenstein edo Prometeo modernoa (1818) bezalako nobela gotikoa bete-betean da zientzi fikziokoa, eta halaber R.L. Stevenson-en Jekyll Doktorearen eta Mr. Hyderen kasu harrigarria (1886). Zientzi fikzioa, noski, zientziaren beraren garapenari eta zabalkundeari zor zaio, bereziki astronomian eta fisikan izan duenari. Antzinako fantasiako literatura alde batera utzirik, genero honek aitzindari ospetsuak izan ditu. Voltairek irudimenezko bidaiak egiten ditu Ilargira eta beste planetetara (Mikromegak, 1752), eta kultura harrigarrietara eramaten gaitu J. Swift-ek (Gulliverren bidaiak, 1726). Bestalde, zientzi fikzioaren zenbait elementu erabiltzen dituzte Edgar Allan Poek eta N. Hawthornek XIX. m.ko ipuinetan. Baina zientzi fikzioaren XIX. m.eko gailurra J. Verne-ren nobelak izango dira aurkikuntza zientifikoen mailan (Lurretik Ilargira, 1865) eta H. G. Wells-enak kritika sozialean, satira landuz (Munduen gerra, 1898). XX. m.an, H. Gernsback-ek "zientzi fikzio" hitza finkatu zuen, Amazing Stories aldizkarian generoa landuz, eta hurrengo urteetan, I. Asimov eta A. Clarke bezalako idazleen lanarekin, zientzi fikzioak kritika literario akademizistaren onespena lortu zuen. Literaturan ez ezik, irratian eta telebistan ere garatu da zientzi fikzioa. Estatu Batuak ikaraz eduki zituen O. Welles aktoreak 1938an, Munduen Gerra efektu bereziekin eta soinu aberats batekin irratirako egokituta, urriaren 30eko saioan martiztarrek New Jersey inbaditu zutelako albistea eman zuenean. Obra beronen aldaera asko egin izan dira zineman, eta esan liteke 1970-90 bitartean zientzi fikzioak aretoetan izan duen urre-aroan ere Galaxien gerra-ren gisa eginikoak izan direla ospetsuenak. Zinemaren sorreran bertan dago zientzi fikzioa genero bezala. Georges Méliès aitzindariak Swift-en nobela eta Verneren hainbat obra filmatu zituen 1896-1913 bitartean (Gulliverren bidaia, 1902; 20.000 legoa itsaspean, 1907). Zinema mutuak ez zuen asko landu, hala ere, zientzi fikzioa. Soinua erantsi ahal izan zitzaionean, Frankestein (1931) bezalako filmek arrakasta itzela izan zuten, sail osoak sortuz eta Boris Karlof bezalako aktoreak ospetsu eginez. Handik urteetara, honen parodia bati (Frankestein gaztea) harrera ezin hobea eman zion ikuslegoak. Zientzi fikzioak zinemagintzan izan dituen aldaera eta egokitzapenen artean aipagarria da generoak haurren artean izan zuen arrakasta Steven Spielberg-en E.T. (1982) filmarekin, estralurtar baten eta haur baten arteko harremanak landuz.




Atzera